تقریبا دو هفته‏ای می‏شود که 57 نماینده مجلس طرح یک فوریتی «رفع انحصار از زبان انگلیسی در نظام آموزش همگانی کشور» را به هیأت رئیسه مجلس ارسال کرده‌اند. طرحی که براساس آن آموزش زبان‏ انگلیسی از برنامه مدارس حذف و اختیاری اعلام شده و دانش‏آموزان برای یادگیری می‏توانند به آموزشگاه‏های آزاد مراجعه کنند.

مریم لطفی: ماجرای رفع انحصار زبان انگلیسی از مدارس که این چند روز بیشتر با عنوان حذف زبان انگلیسی از آموزش مدرسه‏ای به گوش می‏رسد، در شرایطی مطرح می‏شود که البته موضوع تازه‏ای نیست. اما مخالفان طرح معتقدند به خصوصی‏سازی آموزش و کاهش عدالت آموزشی منجر می‏شود و حتی برخی از نمایندگان مجلس پیش‏بینی کرده‏اند که این طرح با شکست روبه‏رو خواهد شد.

تقریبا دو هفته‏ای می‏شود که 57 نماینده مجلس طرح یک فوریتی «رفع انحصار از زبان انگلیسی در نظام آموزش همگانی کشور» را به هیأت رئیسه مجلس ارسال کرده‌اند. طرحی که براساس آن آموزش زبان‏ انگلیسی از برنامه مدارس حذف و اختیاری اعلام شده و دانش‏آموزان برای یادگیری می‏توانند به آموزشگاه‏های آزاد مراجعه کنند. در تهیه‏ی این طرح به چند مورد استناد شده که هر کدام در نوع خود محل بحث است. ابتدا اشاره به سخنان رهبری در رابطه با آموزش زبان خارجی در اردیبهشت 1395: «این اصرار بر ترویج زبان انگلیسی در کشور ما یک کار ناسالم است... آن‏وقت ما بیاییم زبان آنها را خودمان با پول خودمان، با خرج خودمان، با مشکلات خودمان ترویج کنیم. این عقلانی است؟» دلیل دوم معطوف به دانش‏آموزانی است که به هر دلیل تصمیم به تحصیلات دانشگاهی ندارند و به عقیده‏ی موافقان این طرح، اجبار به آموزش زبان انگلیسی می‏تواند تاثیرات نامطلوبی در این دانش‏آموزان داشته باشد. دلیل سوم این است که اصولا آموزش زبان در مدارس نسبت به آموزش در آموزشگاه‏های آزاد زبان با موفقیت‏ کمتری همراه است؛ به عقیده‏ی موافقان پس چه بهتر که این ماجرا به کل به آموزشگاه‏های آزاد واگذار شود. برهمین اساس طرحی تهیه شده که در بخشی از آن آمده است: «با هدف تحول آموزش زبان خارجی در آموزش همگانی کشور و همچنین جهت رفع انحصار و ایجاد فرصت برای علاقه‏مندان به زبان‏های غیرانگلیسی طرح «رفع انحصار از زبان انگلیسی در نظام آموزش همگانی کشور» به مجلس شورای اسلامی تقدیم می‏شود.»

موافقان چه می‏گویند؟

گرچه موافقان طرح می‏گویند که آنها تنها به دنبال رفع انحصار زبان انگلیسی هستند و حرفشان حذف زبان انگلیسی نیست، این طرح در روزهای اخیر بلوای زیادی راه انداخته و این شائبه و نگرانی را ایجاد کرده که ممکن است زبان انگلیسی از مدارس حذف شود. محمود نگهبان سلامی، نایب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در اینباره به برنا گفته است: «طرحی که همکاران ما در مجلس شورای اسلامی ارائه داده‏اند در راستای حذف شدن زبان انگلیسی از مدارس نیست بلکه در راستای اختیار دادن به افرادی است که علاقه‏مند به فراگیری باقی زبان‏های خارجی هستند، قطعا زبان انگلیسی زبانی پرکاربرد است و به هیچ عنوان نیز نمی‏توان از این موضوع چشم‏پوشی کرد. با بررسی‏هایی که در کمیسیون آموزش شد متاسفانه به این نکته پی‏بردیم که آموزش‌و‌پرورش در حوزه آموزش زبان انگلیسی طی چند دهه گذشته موفق نبوده و اگر بررسی و ارزیابی‏های لازم نیز انجام شود شاهد خواهیم بود تمامی کسانی که دیپلم دوره متوسطه را اخذ کرده‏اند قطعا نمی‏توانند به‏صورت صحیح یک جمله انگلیسی را بنویسند یا بخوانند که این موضوع نشان از ناکارآمدی آموزش زبان در محیط مدارس دارد. دلیل این موضوع نیز چیزی جز نامناسب بودن روش‏ها و الگوهای آموزش زبان انگلیسی نیست و با توجه به این مسئله ما نیز لازم دیدیم چنین دغدغه‏ای را در قالب طرح به مجلس ارائه دهیم». حسین مقصودی، عضو فراکسیون فرهنگیان مجلس که یکی از 57 امضاکننده‏ی این طرح بوده هم به خانه‏ی ملت گفته است: «یکی از اهداف این طرح هدفمند کردن تدریس درس زبان انگلیسی در مدارس است؛ متاسفانه امروز با دانش‌آموختگان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی روبه‏رو هستیم که بعد از کلی آموزش در به‌کارگیری زبان انگلیسی بسیار با مشکل مواجه هستند».

احد آزادی‏خواه، یکی دیگر از موافقان این طرح معتقد است عده‎ای ماجرا را به انحراف افکار عمومی معطوف کرده‏اند. او به خانه‏ی ملت گفته: «در این طرح به هیچ وجه صحبتی از حذف زبان انگلیسی در مدارس نشده است. هدف ما از این طرح توسعه آموزش زبان‏های خارجی در مدارس است و ما برای ایجاد روابط بیشتر با کشورهای مختلف لازم است آموزش گسترده‏تری به دانش‏آموزان خود در این زمینه ارائه دهیم».اما می‏شود گفت که سخنان حجت‏الاسلام حسن نوروزی، سخنگوی کمیسیون حقوقی مجلس عجیب‏ترین نوع موافقت با این طرح است. در ویدئویی که چند روز پیش از نوروزی منتشر شد، او گفت: «از اول انقلاب تاکنون اکثر جاسوسی‏هایی که در کشور ما رخ داده از جانب انگلیسی‏زبان‏ها است نه از جانب کشور‏های روسیه، چین، ژاپن و سایر کشور‏ها. وقتی زبانشان را در مدارس ما اجباری کردند یعنی در مدارس ما تاثیر ژئوپولیتیک دارند. امروز اندیشمندان جهان یا ترک‏اند یا عرب‏اند یا آلمانی. اصل هنر و ادبیات فرانسه، اصل علم و صنعت آلمان و اصل تفکر الکترونیکی ژاپن است!».

مخالفان چه می‏گویند؟

طرح «رفع انحصار از زبان انگلیسی در نظام آموزش همگانی کشور» اما با مخالفت‏های بسیاری همراه است. به عقیده‏ی برخی این طرح در راستای خصوصی‏سازی آموزش است و همین زنگ خطر را به صدا درآورده است. گرچه چند روز پیش غلامعلی جعفرزاده ایمن‏آبادی، عضو فراکسیون فرهنگیان مجلس آب پاکی را ریخت روی دست مخالفان و به ایرنا گفت که این طرح در مجلس رای نمی‏آورد؛ «تکلیف این طرح در فراکسیون ما مشخص است و تقریبا تمامی اعضا با آن مخالف هستند، چون نظر مردم برای ما مهم است و مردم نیز با این طرح مخالف هستند و من به عنوان نایب رئیس یکی از فراکسیون‏های مجلس می‏گویم که این طرح در صحن علنی به هیچ عنوان مصوب نخواهد شد و از ارائه آن پشیمان شده‏اند».

با این‏حال هنوز آب‏ها از آسیاب نیفتاده و باید دید در روزهای آینده چه می‏شود. یکی دیگر از مخالفان پر‌و‌پا‌قرص این ماجرا رضوان حکیم‏زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌و‌پرورش است که معتقد است این طرح به‌طور کلی خلاف عدالت آموزشی است. او به ایرنا گفته: «اگر آموزش زبان انگلیسی به عنوان یک برنامه درسی رسمی حذف و به موسسات واگذار شود، تعداد زیادی از دانش‌آموزان مناطق روستایی و عشایری در خانواده‏های کمتر برخوردار امکان دسترسی یا پرداخت هزینه به موسسات و آموزشگاه‏های زبان انگلیسی را ندارند. نتیجه این می‏شود که آموزش زبان انگلیسی به عنوان یک کالای لوکس در اختیار دانش‌آموزان خانواده‏های مرفه و برخوردار قرار می‏گیرد. وقتی این امکان از دانش‌آموزان کمتر‌برخوردار گرفته شود و در نظام رسمی، آموزش زبان نداشته باشند، عملا در فرصت‏های ورود به دانشگاه آنها نابرابری بوجود می‏آید».

عباس سلطانیان، مدیرکل دفتر آموزش متوسطه نظری هم به مغایرت این طرح با اصل 30 قانون اساسی اشاره کرده و به ایسنا گفته: «بر‌اساس اصل ۳۰ قانون اساسی «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم آورد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور به‏طور رایگان گسترش دهد» و این طرح می‏تواند مغایر با قانون اساسی باشد. زیرا جنبه رایگان بودن آموزش را تحت‏الشعاع قرار دهد چراکه اکنون درس زبان انگلیسی در برنامه مصوب مدارس وجود دارد».

قانون: تدریس انگلیسی و ۵ زبان خارجی دیگر

اما نکته‏ای که در طرح تازه به آن توجه نشده، امکان قانونی تدریس ۵ زبان دیگر به غیر از انگلیسی در مدارس است. مهدی نوید ادهم، دبیرکل شورای عالی آموزش‏وپرورش درباره طرح رفع انحصار از زبان انگلیسی در نظام آموزشی همگانی کشور به تسنیم گفته است: در این طرح، رفع انحصار از زبان انگلیسی ذکرشده به‏طوری‏که گویا فقط زبان انگلیسی از سوی آموزش‏وپرورش مجاز شناخته‏ شده است. شورای عالی آموزش‏وپرورش در جلسه ۶۷۸ مورخ ۲آبان ۱۳۸۱ مصوبه‏ای دارد که این انحصار را شکسته است و تدریس زبان‏های دیگر را هم در مدارس مجاز دانسته و در آن طرح سازمان پژوهش و برنامه‏ریزی آموزشی را موظف کردیم که در زمینه تدوین مواد درسی و تأمین معلم برنامه‏ریزی کند. طبق این مصوبه علاوه‌بر زبان انگلیسی، امکان تدریس زبان‏های روسی، ایتالیایی، اسپانیایی، آلمانی و فرانسوی توسط آموزش‏وپرورش وجود دارد.

به گفته نوید ادهم ازنظر شورای عالی آموزش‏وپرورش به‏عنوان مرجع قانون‏گذار منعی برای آموزش زبان‏های دیگر وجود ندارد: اگر تاکنون این اتفاق نیفتاده است باید بررسی شود. همان‏طور که در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در بخش کانون زبان که وابسته به آموزش‏وپرورش است، ظرفیت برای آموزش زبان‏های دیگر وجود دارد و اگر در آنجا هم‏ کلاس زبان‏های دیگر تکمیل نمی‏شود، باید دلیل آن جست‏وجو و بررسی شود. در بررسی‏هایی که انجام دادیم، مشخص‏شده که از اصلی‏ترین دلایل، عدم تقاضای اجتماعی برای آموزش زبان‏های دیگر است.

راه‌‌حل؟‭ ‬اصلاح‭ ‬ساختار‭ ‬آموزشی

حرف و حدیث‏ها بر سر رفع انحصار زبان انگلیسی است، اما این کار به چه راهکارهایی نیاز دارد؟ علیرضا رحیمی، دکترای تعلیم و تربیت، مدرس و کارشناس آموزشی در اینباره به «سازندگی» می‏گوید: «ما نمی‏توانیم تصمیم بگیریم در دنیا کسی به زبان انگلیسی صحبت نکند، در همه‌جای دنیا زبان انگلیسی سیطره دارد. بنابراین نمی‏شود زبان انگلیسی را حذف کرد. اما ماجرا این است که زبان‏های دیگر هم اهمیت دارند اما این مسئله باتوجه به میزان نیاز است. مثلا می‏شود در مدارس دانش‏آموزان در سطح وسیعی آموزش ببینند. اما مشکل اینجاست که امکانات و معلم آن وجود ندارد. حتی آموزش انگلیسی هم در مدارس ضعیف تدریس می‏شود. برای رفع این مشکل باید در ابتدا مسئله‏ی مدرسه را حل کرد، نه اینکه یک تکه‏ از مدرسه را بکنیم!» او تاکید می‏کند: «کتاب‏های درسی فعلی، چه زبان انگلیسی و چه زبان عربی ایرادات زیادی دارند. متدهایی که در آموزشگاه‏ها ارائه می‏‏شود بهترین ابزار زبان‏آموزی است. من به روش تمرینات ساختاری در یادگیری زبان اعتقاد دارم. منتها این روش معلم ویژه‏ی خود را می‏طلبد. راه اول این است که ابتدا روش‏های آموزش زبان را در مدرسه اصلاح کنیم و بعد تنوع زبان‏های خارجی را ایجاد کنیم که این هم ساز‌و‌کار خودش را می‏طلبد. حتی فرض کنید تعدادی دانش‏آموز در مدرسه به زبان فرانسوی مسلط شدند، بعد که اینها به دانشگاه بروند، باید چه کار کنند؟ مگر توی دانشگاه‏ها کسی به زبان فرانسوی تسلط دارد؟» رحیمی می‏گوید: «اگر بخواهیم به سمت آموزش درست حرکت کنیم، باید به آموزش‎های اصلاح شده رجوع کنیم. قبول کنیم که کتاب‏های درسی به طور جدی مشکل دارد و می‏شود از متدهای آموزشگاه‏ها استفاده کرد، ولی با سرعت کمتر. چیزی که مهم است، شیوه‏ی آموزش است، وگرنه دانش‏آموزان الان احساس نیاز آینده را ندارند. فقط اگر از چیزی خوششان بیاید از آن استقبال می‏کنند. نکته‏ی دیگر اینکه اگر کتاب‏های درسی زبان‏های آلمانی و فرانسوی هم مشابه کتاب‏های زبان انگلیسی و عربی به مدرسه‏ها راه بیابند، همان آش و همان کاسه می‏شود. راه‌حل این است که اگر مدارس امکانات دارند، زبان‏های مختلف را ارائه دهند. البته اگر این سیستم هم به شکل نامتعادل رشد پیدا کند، خودش جنبه‏ای از بی‏عدالتی خواهد بود. ضمن اینکه این مسئله به یک مد اجتماعی هم تبدیل می‏شود؛ هر کسی می‏گوید بچه‏ی من دو زبان یا سه زبان بلد است، گرچه دست‌و‌پا‌شکسته!».