حسام‌الدین آشنا ، مشاور رئیس‏جمهور و رئیس مرکز بررسی‏های استراتژیک ریاست‏جمهوری

آمریکایی‏ها مدت‏ها است اصطلاح «فشار حداکثری» را به کار می‏برند. منظور از این اصطلاح و بازه زمانی که آمریکا برای آن متصور شده، روشن است. این رویکرد یعنی ایران از فروش نفت خود و دریافت درآمد و پول حاصل از فروش نفت خود محروم می‏شود. علاوه بر این، بازار ایران از کالاهای خارجی خالی و در مقابل نیز بازارهای جهانی از کالاهای ایرانی خالی شده و پتروشیمی ایران نیز تحریم می‏شود. به مفهوم روشن‏تر آمریکا از تمام امکان و تجربه‏های خود - که بعضا آنها را بازنگری و به‌روز نیز کرده است - برای فشار بر جامعه ایران استفاده می‏کند. طبیعی است که در مسیر این تجربه، امکانات نرم‏افزاری و انسانی خود را هم افزایش داده است. این یعنی تحت فشار قرار دادن اقتصاد ایران برای تحت فشار قرار گرفتن جامعه ایران و برای تحت فشار قرار گرفتن دولت ایران؛ در این جهت که دو گزینه اتفاق بیافتد؛ یا تغییر رفتار ایران یا فروپاشی ایران.
«تغییر رفتار» یعنی ایران باید رفتار خود را در منطقه تغییر دهد. اعم از اینکه در ارتباط با آمریکا تغییر رفتار داشته باشد، در قدرت دفاعی خود کوتاه بیاید و به طور خلاصه یعنی ایران با سیاست‏های آمریکا در منطقه همراه شود. به این موضوع «تغییر رفتار ایران» یا «عادی‏سازی ایران» گفته می‏شود. ما درحال‏حاضر از نظر آمریکا غیرعادی هستیم، چرا که به‌رغم میل آنها توان دفاعی خود را افزایش دادیم و بدون استفاده از خرید سلاح، توان نظامی خود را افزایش دادیم. دقت کنید که عربستان صدها میلیارد دلار هزینه کرده که به توان نظامی فعلی رسیده و این توان نظامی فعلی توان بسیار گرانی است. حالا کشور دیگری در منطقه در مقایسه با عربستان وجود دارد که یک ریال خرید خارجی نکرده و توان اقتصادی شرکت‏های تولید سلاح آمریکایی و اروپایی را افزایش نداده است و درعین‏حال سلاحی ساخته که برای آمریکایی‏ها روشن نیست و نمی‏دانند چیست اما می‏تواند پهپاد گلوبال هاک را بزند.
در سفر اخیر رئیس‏جمهور به سازمان ملل، سه رهبر اروپایی - مکرون، جانسون و مرکل - آمده بودند تا به رئیس‏جمهور ایران پیام روشنی بدهند. آنها مطرح کردند که مسئولیت حادثه آرامکو را بر عهده ایران می‏دانند و چون بر اساس ادعای 
آن‏ها این مسئولیت برعهده ایران است، بنابراین آنها باید در موضوع برجام کوتاه بیایند.
اقدامی که روحانی در این‏خصوص انجام داد، در نخستین گام، قطع ارتباط این دو موضوع با هم – مساله حادثه آرامکو و مباحث مربوط به برجام – بود و به این سه رهبر اروپایی تاکید کرد که این دو مساله هیچ ارتباطی با هم ندارد. دوم اینکه به آنها گفت برای ادعایی که مطرح می‏کنید، باید سند ارائه دهید. روحانی تا اندازه‏ای درباره این مساله محکم ایستاد و به آنها گفت در دفترم منتظر هستم تا اسناد شما را درباره نقش ایران در حمله به آرامکو دریافت کنم. زمانی که رئیس‏جمهور مصر بر سر مساله دریافت سند از نقش ایران در حادثه آرامکو ایستاد، مشخص شد تمامی سناریوی ارتباط ایران با حادثه آرامکو ادعاهایی بدون سند بوده است. از این مساله مهم‌تر، این بود که روحانی به سمت طرح سوال مهم‏تری رفت؛ «‌آمریکا باید جوابگوی این باشد که چرا سیستم‏های راداری و پدافندی که به عراق، کویت و عربستان فروخته، کار نکرده است و اگر این سیستم کار نمی‏کند پس چه امنیتی برای آنها خلق کرده و در ازای چه خدماتی از آنها پول دریافت کرده است؟». یعنی روحانی صورت‌مساله را عوض کرد. درعین‏حال از اروپا سوال کرد که چرا به یازده تعهدی که بعد از خروج آمریکا از برجام دادند، عمل نمی‏کنند. روحانی در این سفر از کسی که می‏خواستند او را بدهکار کنند، به کسی تبدیل شد که طلبکار است. این مساله در مذاکرات توازن ایجاد کرد. از نگاه من خنده‏ها و لبخندها و شوخی‏های روحانی و رهبران سه کشور اروپایی، همه و همه در جهت توازن نمادین بوده است.
بحث بعدی در این رابطه بحث پیام‏هایی است که مبادله شده و می‏شود. خلاصه این پیام‏ها این بود که شما مذاکره کنید تا ما به مساله تحریم‏ها فکر کنیم، اما در نهایت به روشنی می‏توانم بگویم که «کمپین فشار حداکثری به التماس حداکثری تبدیل شد».
ترامپ در آخرین صحبت‏های خود مطرح کرده است که تمام اختلاف‌نظرها بر سر این بود که ما تحریم‏ها را لغو کنیم و بعد به جلسه برویم، یا اینکه به جلسه برویم و بعد به مساله لغو یا عدم لغو تحریم فکر کنیم. واقعیت این است که ترامپ به اندازه کافی شجاعت تصمیم‏گیری نداشت که بتواند بگوید من تحریم‏ها را خودم وضع کردم و خودم نیز لغو می‏کنم. ترامپ مدعی است که تنها می‏خواهد مطمئن باشد که ایران سلاح هسته‏ای نمی‏سازد و می‏گوید که «جز این مساله هیچ درخواست دیگری ندارم و پیش‌شرط نیز نمی‏گذارم». روحانی جواب داد که ما هم پیش‌شرط نداریم و الگوی «بدون پیش‌شرط در مقابل بدون پیش‌شرط» را قبول داریم، اما وضع تحریم، به خودی خود یک پیش‌شرط عملی است. بنابراین اگر قرار است بدون پیش شرط صحبت کنیم، باید تحریم‏ها را بردارید.مساله بعدی که از این موضوع نیز مهم‏تر است، مساله محتوای مذاکره است. روحانی خطاب به آمریکا تاکید کرد که شما می‏خواهید مطمئن باشید که سلاح هسته‏ای در ایران ساخته نمی‏شود. در شرایطی که فتوای رهبری در این باره وجود دارد، نظارت‏های آژانس صورت می‏گیرد و پروتکل الحاقی نیز به صورت اختیاری در حال اجرا است - حتی در صورت لزوم می‏توانیم پروتکل الحاقی را در قالب لایحه به مجلس ببریم و تصویب کنیم – به طور طبیعی نباید برای آمریکا مساله‏ای درباره نگرانی از ساخت سلاح هسته‏ای وجود داشته باشد. در مقابل نیز آمریکا تعهداتی را که به ایران می‏دهد به کنگره ببرد تا فرم قانون بگیرد. این مساله یعنی «مذاکره بالاتر از برجام»، اما از روح برجام نیز خارج نمی‏شویم.
در مورد مساله موشکی نیز رئیس‏جمهور خطاب به آمریکا تاکید دارد که اگر شما بخواهید درباره مسائل موشکی و راکت صحبت کنید، بدهکار می‏شوید و بهتر است در این باره سکوت کنید، چرا که اگر قرار است آمریکا در این باره شروع به صحبت کند ما فهرست مطالبات خود را اعلام می‏کنیم. این فهرست شامل لیست کشورهایی که موشک‏هایشان را به سمت ایران نشانه گرفته‏اند، است. در این شرایط ایران می‏تواند موشک نداشته باشد؟
من تصور می‏کنم اتفاقی که در این سفر افتاد و باید مورد توجه قرار بگیرد، این است که ملت ایران به دلیل اینکه معتقد است حرف حق می‏زند، از مذاکره هراسی ندارد؛ اما اطمینان نیز ندارد، چرا که آمریکا یک بار زیر حرف خود زده است. بنابراین برای مذاکره، آمریکا باید ابتدا اطمینان خاطر بدهد و مشکلی را که خود ایجاد کرده، خود نیز حل کند. نباید از یاد برد که هدف اصلی تمامی رفتارهای آمریکا و هم‌پیمانانش انزوای ایران بوده است، اما امروز بحث «انزوای ایران» در مذاکرات دوجانبه شکسته شده است. در هیچ مذاکره دوجانبه‏ای در شرایط فعلی رهبران کشورها ذره‏ای خروج آمریکا از برجام را تایید نمی‏کنند و بر مساله همکاری با ایران تاکید داشتند. وقتی شما از جهت منطقی حرف درست می‏زنید و از نظر رفتاری نیز وفادارانه رفتار می‏کنید، رهبران دیگر کشورها نیز با اینکه دستشان بسته است اما آمادگی همکاری با ایران را دارند. این آمادگی ذهنی در زمان خود به آمادگی عینی و عملی تبدیل می‏شود.
*گفت‏و‏گو با«سار مدیا»؛ رسانه تصویری مرکز بررسی‏های استراتژیک ریاست‏جمهوری