SPVقرار بود کانال مالی اروپایی باشد و ایران بتواند از طریق آن فعالیت‏های بانکی خارج از کشور را انجام دهد. اما کمی بعد مشخص شد که چنین کانالی هیچ وقت عملی نخواهد شد. کمی بعدازآن، سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس اعلام کردند که کانال ویژه تجارت اروپا و ایران ثبت‏شده است. البته دیگر نامش SPVنیست و به اینستکس‌ساس (INSTEX SAS) تغییر کرد.

گروه اقتصاد: بعدازاینکه آمریکا از برجام خارج شد و تحریم‏های مختلفی علیه ایران وضع کرد، راه‏های بین‏المللی بانکی هم بسته شد. در واقع یک روز بعد از شروع تحریم‏های آمریکا علیه ایران، سوئیفت دسترسی بانک‏های ایرانی را قطع کرد. ولی جامعه جهانی ارتباطات ‏مالی بین‌بانکی (سوئیفت) در بیان علت این قطع دسترسی، اشاره‏ای به تحریم‏های آمریکا نکرد و در بیانیه کوتاه خود، علت این تعلیق برای موسسات مالی ایرانی را «ثبات و تمامیت» این سیستم ارتباطی میان‌بانکی خوانده بود. نداشتن دسترسی به سوئیفت عملاً امکان نقل‏وانتقال بانکی را متوقف ‏کرد. اما بااین‏حال وجود 4 عضو اروپایی برجام، این امید را ایجاد می‏کرد که ایران می‏تواند به نحوی به بانک‏های بین‏المللی برای نقل‏وانتقال پول دسترسی پیدا کند.

همان زمان بود که مسئولان صحبت از سوئیفت اروپایی کردند و SPVمتولد شد. SPV قرار بود کانال مالی اروپایی باشد و ایران بتواند از طریق آن فعالیت‏های بانکی خارج از کشور را انجام دهد. اما کمی بعد مشخص شد که چنین کانالی هیچ وقت عملی نخواهد شد. کمی بعدازآن، سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس اعلام کردند که کانال ویژه تجارت اروپا و ایران ثبت‏شده است. البته دیگر نامش SPV نیست و به اینستکس‌ساس (INSTEX SAS) تغییر کرد. متن کامل بیانیه ثبت کانال تجاری اروپا با ایران این طور تنظیم شده بود: «فرانسه، آلمان و بریتانیا بر اساس تعهد قاطعانه و تلاش‏های پیگیر خود برای حفظ برجام که شورای امنیت سازمان ملل متحد آن را در قطعنامه ۲۲۳۱ خود تأیید کرده است، تشکیل «سازوکار حمایت از معاملات تجاری» یا اینستکس‌ساس (INSTEX SAS) را اعلام می‏کنند که یک ابزار انتقالی ویژه با هدف تسهیل تجارت مشروع بین عاملان اقتصادی اروپا و ایران است. سه کشور اروپایی بار دیگر تأکید می‏کنند که تلاش‏هایشان برای حفظ مفاد اقتصادی برجام منوط به اجرای کامل تعهدات ایران در زمینه هسته‏ای و ازجمله همکاری کامل و به‏موقع این کشور با آژانس بین‏المللی انرژی اتمی است.» از این ماجرا چند ماه گذشته و خبری نشد. حتی اوایل تیرماه هلگا اشمید معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از عملیاتی شدن اینستکس خبر داد و در صفحه توئیتر خود نوشت: «سازوکار مالی موسوم به اینستکس برای تسهیل مبادلات تجاری بین اروپا و ایران عملیاتی شده، باز هم خبر بیشتری درباره این سازوکار منتشر نشد.» معاون موگرینی همان زمان گفته بود «اعضای دیگری از اتحادیه اروپا به اینستکس خواهند پیوست و اینستکس اکنون عملیاتی است و اولین تراکنش‏ها از طریق آن در حال پردازش است.» در همان دوره عبدالناصر همتی، رئیس‏کل بانک مرکزی هم در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «در‏حالی‏که زیرساخت عملیاتی سازوکار متناظر اینستکس در ایران، توسط بانک مرکزی کاملاً تکمیل‏ شده است، اخبار دریافتی حاکی از سرعت گرفتن تلاش اروپا برای عملیاتی شدن اینستکس است.» اینستکس اوایل سال 2019 به وجود آمد و تا الان هم اقدام جدی درباره آن انجام ‏نشده است. حالا که «میشائیل ارهارد بوک» رئیس آن به ایران سفر کرده، به نظر می‏رسد گفت‏وگوهایی برای راه‏اندازی جدی‏تر این سازوکار مطرح شده است. آنچه در اینستکس مهم است، تزریق پول نفت به آن است.

راه‏های اعتباری همه به ‏صف

به نظر می‏رسد راه‏اندازی اینستکس اگر واقعاً اجرایی باشد، زمان‏بر خواهد بود. برای حل راه‏های اعتباری، چندی پیش امانوئل مکرون، رئیس‏جمهوری فرانسه، پیشنهاد خط اعتباری 15 میلیارد دلاری را مطرح کرد. اما این طرح هم خالی از مشکل و مسئله نبود. در جریان انتشار این خبر، دیلی‏بیست در گزارشی نوشت: «در برابر پول (اعتبار 15 میلیارد دلاری)، ایران باید به پایبندی به توافق هسته‏ای با قدرت‏های جهانی که در سال 2015 منعقد شد (برجام) بازگردد. تهران همچنین باید با عدم تهدید امنیت خلیج‏فارس و عدم ممانعت از دریانوردی در این منطقه موافقت کند. درنهایت، تهران باید متعهد به گفت‏وگوهای منطقه‏ای خاورمیانه‏ای در آینده شود.» در میان تمام راهکارهای اعتباری و سازوکارهای ارتباط بانکی که مطرح می‏شود، به نظر این خط اعتباری، ناممکن‌تر از بقیه خواهد بود؛ چرا که بالافاصله خبر رسید فرانسه برای این خط اعتباری باید نظر آمریکا را جلب کند. «استیون منوچین» وزیر خزانه‏داری آمریکا مدعی شد که فرانسه بدون موافقت آمریکا نمی‏تواند به ایران خط اعتباری 15 میلیارد دلاری واگذار کند. در همین رابطه رویترز به نقل از یک مقام ارشد ایرانی نوشت: «فرانسه پیشنهاد این خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری را داده است اما هنوز داریم درباره آن صحبت می‏کنیم. باید تضمین شود که ما به این رقم آزادانه دسترسی داریم؛ ضمن آنکه ایران باید قادر باشد نفت بفروشد و به پول خودش هم دسترسی داشته باشد.»

حالا که دیگر خبری از خط اعتباری 15 میلیارد دلاری در کار نیست، همتی خبر داد ارتباط بانکی ایران و روسیه بدون سوئیفت برقرار شد. همتی با اشاره به عضویت اخیر ایران در اتحادیه اوراسیا گفت: «امکان استفاده از این سیستم برای مبادلات تجاری بین کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا می‏تواند به توسعه مبادلات تجاری بین کشورهای عضو اتحادیه کمک شایانی کند.» البته جزئیاتی از این ارتباط بانکی ایران و روسیه هم منتشر نشده است.

پیدا کردن خط اعتباری و مبادله پول تنها به روسیه و فرانسه و اینستکس و اروپا ختم نشده است. همتی به دنبال پیگیری افزایش مبادلات تجاری ایران و ترکیه با پول ملی است. همتی در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «مذاکرات دوجانبه رؤسای جمهور دو کشور ایران و ترکیه عمدتاً متمرکز بود بر نحوه گسترش روابط اقتصادی و تجاری و خصوصاً بانکی دو کشور. تأکید بر بالا بردن حجم تجارت دو کشور و حل‏وفصل مسائل بانکی به‏ویژه ارتباط بیشتر بین بانک‏های مرکزی برای پیگیری افزایش مبادلات بر اساس پول ملی دو کشور که درحال‏حاضر بر اساس اعلام در حد ۳۴ درصد است، بود.»

به نظر می‏رسد دولت و البته کشورهای مختلف در پی برقراری راه ارتباطی مالی و بانکی با ایران هستند، اما هنوز هیچ کدام به نتیجه نرسیده‏اند.